الإتصال (في العلوم المختلفة)
احفظ هذه المقالة بتنسيق PDF
الإتصال في اللّغة
ضد الإنفصال وهو أمر إضافي یوصف به الشی‌ء بالقیاس إلی غیره؛ وأمّا في إصطلاح
الحكماء يطلق على إتحاد
النهایات بأن یکون
المقدار متّحد النهایة بمقدار آخر سواء کانا موجودین اوموهومین؛ أو کون الشی‌ء بحیث یتحرّک بحرکة شی‌ء آخر، و في إصطلاح
السالكين هو مرادف للوصال، وعند
المنطقیین هو ثبوت
قضیة علی تقدیر قضیة اخری، وعند
المنجّمین کون
الکوکبین علی وضع مخصوص من
النّظر أو
التّناظر، وعند
المحدّثین هو عدم سقوط
راو من
رواة الحدیث ومجی‌ء إسناده متّصلا.
Junction، communication
Jonction، communicatio
پیوستن
الإتصال
ضد الإنفصال وهو أمر إضافي یوصف به الشی‌ء بالقیاس إلی غیره.
یطلق (في اصطلاح الحكماء)علی امرین:
الإطلاق الأوّل: احدهما اتحاد النهایات بان یکون المقدار متّحد النهایة بمقدار آخر سواء کانا موجودین او موهومین، ویقال لذلک
المقدار أنّه متّصل بالثانی بهذا المعنی.
الإطلاق الثاني: وثانیهما کون الشی‌ء بحیث یتحرّک بحرکة شی‌ء آخر ویقال لذلک الشی‌ء انّه متّصل بالثانی بهذا المعنی. وهذا المعنی من عوارض الکمّ المنفصل مطلقا اومن جهة ما هوفي مادة کاتّصال خطّي الزاویة واتّصال الاعضاء بعضها ببعض واتصال اللحوم بالرباطات ونحوها. هکذا یستفاد من شرح الاشارات والمحاکمات( لقطب الدین محمد بن محمد؛ (- ۷۶۶ ه/ ۱۳۶۴ م) وهو شرح حکم فيه المؤلف بین فخر الدین الرازی ونصیر الدین الطوسی في شرحیهما علی الاشارات لابن سینا.
والصدری(الصدری اوشرح وقایة الروایة في مسائل الهدایة لصدر الشریعة الثانی عبید اللّه بن مسعود المحبوبی (- ۷۵۰ ه). وقد فرغ من وضعه سنة ۷۴۳ ه، وقد سمی الصدری لغلبة نعته علی شرحه حتی صار اسما للشرح)
في بیان اثبات
الهیولی.
عند
السالکین هو مرادف للوصال و
الوصول کما عرفت.
عند
المحدّثین هو عدم سقوط
راو من
رواة الحدیث ومجی‌ء اسناده متّصلا، ویسمّی ذلک الحدیث متّصلا وموصولا، هکذا في ترجمة المشکاة،( أبو عبد الله، مشکاة المصابیح ، کمّل فيه مصابیح السنة للحسین بن مسعود الفراء البغوی (- ۵۱۶ ه/ ۱۱۲۲ م. ).
وهو یشتمل المرفوع والموقوف والمقطوع وما بعده. وقال
القسطلانی (القسطلانی: هومحمد بن احمد بن علی القیسی الشاطبی، ابوبکر، قطب الدین التوزری القسطلانی. ولد بمصر عام ۶۱۴ ه/ ۱۲۱۸ م وتوفي بالقاهرة عام ۶۸۶ ه/ ۱۲۸۷ م. عالم بالحدیث ورجاله، کما تولی مشیخة دار الحدیث الکاملیة بالقاهرة. له العدید من المصنفات الهامة.
والموصول ویسمّی
المتّصل هو ما اتّصل سنده رفعا او وقفا، لا ما اتّصل لل
تابعی، نعم یسوغ ان یقال متّصل الی سعید بن المسیّب(هو سعید بن المسیّب بن حزن بن ابی وهب المخزومی القرشی، ابومحمد ولد عام ۱۳ ه/ ۶۳۴ م وتوفي بالمدینة عام ۹۴ ه/ ۷۱۳ م، سید التابعین، واحد الفقهاء السبعة بالمدینة، جمع بین الحدیث والفقه والزهد والورع.).
او إلی
الزهری(هومحمد بن احمد بن سلیمان بن ابراهیم الزهری الاندلسی الاشبیلی، ابوعبد اللّه. ولد بمالقة بالاندلس وتوفي شهیدا عام ۶۱۷ ه/ ۱۲۲۰ م. عالم بالادب، والنحووالتفسیر. طاف کثیرا في البلاد، وله عدة مصنفات.).
مثلا انتهی. فلا یشتمل حینئذ المقطوع وما بعده. وسیجی‌ء ما یتعلّق بهذا في لفظ المسند.
عند
المنطقیین هو ثبوت
قضیة علی تقدیر
قضیة اخری کما وقع في شرح المطالع، فالمتصلة عندهم
قضیة شرطیة حکم فيها بوقوع الاتصال اوبلا وقوعه، ای حکم فيها بوقوع اتصال قضیة بقضیة اخری وهی الموجبة، اونفيه بلا وقوع ذلک الاتصال وهی
السّالبة. ویقابل الاتصال الانفصال وهو عدم ثبوت قضیة علی تقدیر اخری. وسیجی‌ء في لفظ الشرطیة.
عند
الحکماء هو کون الشی‌ء بحیث یمکن أن یفرض له اجزاء مشترکة في
الحدود.
و
الحدّ المشترک بین الشیئین هو ذو
وضع یکون نهایة لاحدهما وبدایة لآخر کما مرّ في محله، ومعنی الکلام انه یکون بحیث اذا فرض انقسامه یحدث حدّ مشترک بین القسمین کما اذا فرض انقسام الجسم یحدث سطح هو حدّ مشترک بین قسمیه.
المتّصل بهذا المعنی یطلق علی ثلاثة امور.
"الاول" فصل
الکمّ یفصله من
الکم المنفصل الذی هو العدد.
"الثانی"
الصورة الجسمیة لانها مستلزمة للجسم التعلیمی المتّصل فسمّیت به تسمیة للملزوم باسم اللّازم.
"الثالث"
الجسم الطبعی وانما یطلق علیه المتّصل لانه لمّا اطلق المتّصل علی
الصورة الجسمیة والمتصل معناه ذوالاتصال، وکانت الصورة ذات
الجسم التعلیمی، اطلق الاتصال، واذا اطلق الاتصال علی الجسم التعلیمی اطلق الاتصال علی الصورة ایضا اطلاقا لاسم اللّازم علی الملزوم. ولما اطلق الاتصال علی
الجسم التعلیمی وعلی الصورة الجسمیة اطلق المتّصل علی الجسم الطبیعی لانه ذوالاتصال حینئذ، هکذا یستفاد من
شرح الاشارات والمحاکمات والصدری في بیان اثبات
الهیولی. وبالجملة فالمتّصل في اصطلاحهم یطلق علی فصل
الکمّ وعلی الصورة الجسمیة وعلی
الجسم الطبیعی، والاتصال علی کون الشی‌ء بحیث یمکن الخ وعلی الجسم التعلیمی وعلی
الصورة الجسمیة. ثم قال في
المحاکمات و‌هاهنا معنی آخر للاتصال وهوکون الشی‌ء ذا اجزاء بالقوة. لکن هذا المعنی یلازم المعنی الاول ملازمة
مساویة، وکلا المعنیین غیر اضافيین انتهی. وبالنظر الی هذا المعنی یقال هذا الجسم متّصل واحد‌ای لا مفصل فيه بالفعل.
عند
المنجّمین کون
الکوکبین علی وضع مخصوص من النّظر او التّناظر.
الاول یسمّی باتصال النّظر وهو الذی یذکر هو مع اقسامه هنا، والثانی یسمّی ب
الاتصال الطبیعی والتناظر.
باتصال المحلّ ایضا. قالوا: اذا کان کوکب متوجها نحو کوکب آخر من باب النظر او التناظر وتبیّن انّ بعده عنه بمقدار جرمه فذلک التوجّه یسمی اتصالا. وهذا الکوکب متّصلا.
جرم الکوکب هو عبارة عن نوره في
الفلک من امام ووراء. وهذا جعلوه معینا. وعلیه، فنور
جرم الشمس خمس عشرة درجة، ونور
کرة القمر اثنتا عشرة درجة، ونور کلّ من زحل والمشتری تسع درجات، والمریخ ثمان درجات، ونور الزهرة وعطارد کلّ منهما سبع درجات، وعقدة الراس والذنب کلّ منهما عشرة درجات.
الاتصال له ثلاث احوال: متی وصل نور کوکب الی کوکب آخر فهذا ابتداء الاتصال، ویقال له: الاتّصال الاول. ومتی وصل النور الی بعد بینهما بنصف جرمین فهو بدایة اتصال القوة، وهوما یقال له وساطة اتّصال، ومتی وصل المرکز الی المرکز فهواتصال تام وهو الغایة في قوة الاتصال. واذا کان کوکب بطی‌ء الحرکة وآخر سریع الحرکة یعبران فهوبدایة الانصراف. وحین یصل الی نصف
الجرمین فهو نهایة
قوة الاتصال، ومتی انقطع جرم من جرم آخر فهذا نهایة تمام الاتصال وانتهاء الانصراف.
امّا اعتبار
نصف الجرمین فجائر في جمیع الاتصالات. وبعضهم یقول: قلّما یفيد نصف الجرم ومثاله: انّ جرم المشتری تسع درجات، وجرم القمر اثنتا عشرة درجة، فيکون المجموع اثنا عشر+ تسع واحد وعشرون. ونصف هذا الرقم هو عشرة ونصف. اذا کلما کانت المسافة بین
المشتری و
القمر احدی وعشرین درجة فانّ نور کلّ منهما یتّصل بالآخر. وهذا بدایة الاتصال، وحین یصیر عشر درجات ونصف فهو بدایة القوة، وحینما یبتعد القمر احدی وعشرین درجة فهو منصرف. وامّا اذا کان اعتبار نصف الجرم اقلّ مثل اربع درجات ونصف فذلک البعد هوبدایة القوة. وهذا القول اکثر احکاما. وهذا مثال علی اتصال
المقارنة. وعلی هذا المنوال ینبغی ان تقاس بقیة الاقسام، مثل اتصال
التسدیس و
التربیع و
التثلیث. اعلم ان انواع الاتصال کثیرة، والمشهور انها اثنا عشر نوعا.
تفسیره، أن یکون کوکب في
حظوظ کوکبیة. وذلک هو: البیت او الشرف او
المثلثة اوالحد اوالوجه، وان یتّصل بصاحب الحظ. وعندئذ (الکوکب) صاحب الحظ یقبله، لانه یراه في حظّه. وهذا دلیل علی جواز (قضاء) الحاجة وتمام المحبة بین شخصین.
ذلک مثل حال کوکب ضعیف کان یکون في
الوبال او
الهبوط او راجعا او محترقا فهویبعد عنه نظر کوکب آخر متّصل به لعدم وجود قابلیة القبول لدیه. وهذا الحکم هو ضد القبول.
هو ان یکون کوکب في حظوظه ویری کوکبا آخر صاحب حظّ فيعطیه قوة، فاذا کان کلّ منهما في حظوظه، فکلّ واحد منهما یعطی لصاحبه قوته، کما في حال القمر في
برج السرطان و
الزهرة في
برج الثور وهذا غایة في الدفع. وهو دلیل علی الصداقة بین شخصین من الطرفين وانتهاء الاعمال من الجد والجهد.
ذلک بان یکون کوکب في
الحظوظ وان یکون کوکب آخر في احد
حظوظ الکوکب الاول، وکوکب ثالث
بالتسدیس یتبادل طبیعته مع الآخرین. ویسمّی بعضهم هذا النور: دفع القوة، وهو أقوی من دفع القوة وهو من حیث
السعادة وبلوغ الآمال الکلیّة ازید من اوضاع ذاتها الاخری.
ذلک بان یری کوکب کوکبا آخر في الوبال و
الهبوط لذلک فانّ الکوکب ینکر هذا لانّه یراه في وباله وهبوطه. وهذا ضد دفع الطبیعة.
هو عبارة عن رؤیة کوکب
خفيف الحرکة لکوکب ثقیل الحرکة، ولم ینصرف عنه تماما، بحیث یری کلّ منهما الآخر؛ ومن ثمّ فانّ نور الکوکب الاول یعطی للثانی مع ان کلا منهما ساقط بالنسبة للآخر، وهذا بمثابة الاتصال بین کلا الکوکبین. ومثال ذلک: ان یکون کوکب في الحمل وآخر في
العقرب وکوکب ثالث اسرع منهما في
السرطان، فالاول یری ذلک الکوکب الذی في الحمل، وقبل انصرافه یتّصل بکوکب آخر في العقرب، فحینئذ ینتقل النور من الاول الی الثانی. وفي هذا دلیل علی حالة الوسط في الاعمال.
هوان یکون کوکب خفيف الحرکة یرغب ان یری کوکبا ثقیل الحرکة. ثم قبل الوصول المرکز للمرکز یرجع الکوکب الخفيف ویودّ الاتصال ب
ثقیل الحرکة، ویصیر مستقیما ولا یتم الاتصال. وفي هذا دلالة علی نقض العهود والندم والیاس من الاعمال.
ذلک بان یکون کوکب في برج وفي
اوائل البرج لا یری ای کوکب، ثم یری في آخر
البرج کوکبا في حال ضعیفة.
هوان یری في اول البرج کوکبا. ولا یتصل بای کوکب آخر في ذلک البرج، وان یکون الکوکب في هذا الوقت ضعیفا، واسوا من ذلک ان یکون ذلک الکوکب
کوکبا منحوسهو أن یأتی کوکب الی برج ثم یخرج منه دون أن یتّصل به کوکب ما، وهذه الحال تتجه نحوالقمر وهونحس. واسوا منه أن یظهر في القوس، وفي هذا دلالة علی عدم حصول المراد ونقصان
المال و
الکسب، وهذا کله بحسب بیتو الطوالع ونظرات المودّة او
العداوة.
هو أن یکون عطارد في
برج الجوزاء وان یری کوکبا آخر في
السنبلة، أو أن یکون هو نفسه في السنبلة ویری کوکبا آخر في الجوزاء، وهذا
التربیع هو بقوة
التثلیث، وتکون هذه الحالة للمشتری ایضا في برجی
القوس و
الحوت.
ذلک اربعة انواع:
أحدها: جیّد بعید، والثانی جید ضعیف، والجیّد البعید هوما ذکره صاحب المجمل. ثم ان النوعین الآخرین اللذین هما اقرب فاحدهما ان یقع صاحب الطالع في العاشر وصاحب العاشر في الطالع. والثانی: هوان یکون کوکب في وتد، وذلک الوتد شرف اوبیت وان یری کوکبا آخر في وتده، وذلک البیت اوالشرف له، وهذا کمال القوة، وهودلیل علی السعادات الکبری وحکم السلطنة والسعادات الداخلیة والخارجیة. وهذه‌الدستوریة منقولة بکاملها من شجرة الثمرة.(گفته‌اند چون کوکب متوجه از روی نظر یا تناظر به کوکبی دیگر شود وبعد بقدر جرم خود از متصل به پیدا کند ان توجه را اتصال گویند واین کوکب را متصل وجرم کوکب عبارت است از نور اودر فلک از پس وپیش واین را معین ساخته‌اند پس نور جرم آفتاب پانزده درجه است ونور جرم ماه دوازده درجه ونور زحل ومشتری هریک نه درجه ومریخ هشت درجه وزهرة وعطارد هریک هفت درجه وعقده راس وذنب هریک دوازده درجه واتصال را سه حال بود هرگاه که نور کوکبی به کوکبی رسد آغاز اتصال بود واین را اول اتصال گویند وچون بعد میان هر دوبنصف جرمین رسد آغاز قوت اتصال بود واین را وساطت اتصال هم گویند وچون مرکز بمرکز رسد اتصال تمام گردد وغایت قوت اتصال بود وچون کوکب سبک‌رووتیزروبگذرد آغاز انصراف بود وچون بنصف جرمین رسد نهایت قوت اتصال بود وچون جرم از جرم منقطع شود نهایت تمام اتصال بود ونهایت انصراف اما اعتبار نصف جرمین روا بود در جمیع اتصالات وبعضی گویند نصف جرم کمتر مفيد باشد. مثال اوآنست که جرم مشتری نه درجه است وجرم قمر دوازده درجه پس دوازده را با نه جمع کنند بیست ویک شود ونصف هر دوده ونیم درجه پس هرگاه که میان مشتری وقمر به بیست ویک درجه بعد ماند نور هر دوبهم‌رسد وآغاز اتصال بود وچون ده درجه ونیم ماند آغاز قوت بود وچون قمر بیست ویک درجه بعد پیدا کند منصرف گشته بود واما اگر نصف جرم کمتر اعتبار کنند چون چهارم درجه ونیم بعد ماند آغاز قوت بود واین قول محکم‌تر است واین مثال اتصال مقارنه است وبر همین طریق قیاس باید کرد در اقسام باقی مثل اتصال تسدیس وتربیع وتثلیث بدان که انواع اتصالات بسیار است وآنچه اشهر است دوازده است اول قبول ونظر قبول آنست که کوکبی در حظوظ کوکبی بود وان خانه است یا شرف یا مثلثه یا حد یا وجه یا صاحب ان حظ اتصال کند پس ان صاحب حظ آن را قبول کند چون اورا در حظ خود بیند واین دلیل بود بر روا شدن حاجت وتمامی محبت میان دوکس دوم رد وان آنست نگه کوکبی ضعیف شده باشد مثل آنکه در وبال یا در هبوط یا راجع یا محترق باشد ونظر کوکبی که بدوپیوندد از خود دور کند که قوت قبول ندارد وحکم این ضد حکم قبول است سیم دفع قوت وان آنست که کوکبی که در چنانچه حظوظ خویش بود وکوکبی دیگر بیند صاحب حظ اورا قوت دهد واگر هر دودر حظوظ خود باشند هریک قوت خود به دیگری دهد چنانچه قمر در سرطان بود وزهره در ثور واین غایت دفع. قوت بود ودلیل باشد بر دوستی میان هر دوکس از طرفين وتمام شدن کارها از جد وجهد چهارم دفع طبیعت وان آنست‌که کوکبی در حظوظ کوکبی بود ودیگری در حظ ان کوکب وهم دیگر بتسدیس هریک طبیعت خود به دیگری دهد وبعضی کسان دفع قوت خوانند این را واین وضع قوی‌تر است از دفع قوت واورا در سعادت وعطیت امیدها ورسانیدن به امید کلی زیاده از اوضاع همدیگر باشد پنجم انکار وان آنست که کوکبی دیگر را ببیند از وبال وهبوط پس ان کوکب این را انکار کند چون در وبال وهبوط خودش بیند واین ضد دفع طبیعت است واگر هر دودر وبال وهبوط یکدیگر باشند انکار از هر دوجانب بود وحکم ان ضد دفع طبیعت باشدششم نقل النور وان آنست که کوکبی سبک روگران‌رورا بیند وازوتمام منصرف نشده باشد که دیگری را بیند پس نور اول کوکب بثانی دهد اگرچه ان هر دوکوکب از همدیگر ساقط باشند واین به مثابه اتصال باشد میان ان هر دوکوکب مثلا کوکبی بود در حمل ودیگری در عقرب وکوکبی سبک‌روتر از هر دودر سرطان باشد اول ان کوکب را بیند که در حمل است وهنوز ازومنصرف نشده باشد که به کوکبی که در عقرب است پیوندد پس نور اول به دوم نقل کرده باشد واین دلیل بر توسط کارها است هفتم انتکاث وان آنست که کوکبی سبک روخواهد که کوکب گران‌رورا بیند پس هنوز مرکز بمرکز نرسیده باشد که کوکب سبک‌روراجع شود یا راجع بود خواهد که بگران روپیوندد ومستقیم شود واتصال تمام نکند واین دلیل شکستن عهد وپشیمانی ونومیدی از کارها بود هشتم بعید الاتصال وان آنست که کوکبی که در برجی آید وبا اوائل برج هیچ کوکب را نبیند وبآخر برج کوکبی را بیند در ان حال کوکب ضعیف بود نهم خالی السیر وان آنست که در اول برج کوکبی را بیند وبه هیچ کوکب دیکر نه پیوندد در آن برج واین وقت نیز کوکب ضعیف باشد وبدتر ان بود که ان کوکب نحس بوددهم وحشی السیر وان آنست که کوکبی در برجی آید وبیرون رود که هیچ کوکبی بدونه پیوندد واین حال بقمر بسیار روی دهد ونحس بود وبدتر آنکه این حال اورا در قوس روی دهد واین دلیل است بر عدم حصول مراد ونقصان مال وکسب واین همه بحسب خانهای طالع بود ونظرهای مودت وعداوت یازدهم تربیع طبیعی وان آنست که عطارد در جوزا بود وکوکبی دیکر را بیند که در سنبله است یا خود در سنبله باشد وکوکب دیکر را بیند که در جوزا است این تربیع بقوت تثلیث باشد واین حالت مر مشتری را نیز باشد در قوس وحوت دوازدهم دستوریه وان چهار نوع است یکی آنکه نیک بعید است ویکی نیک ضعیف ونیک بعید ان است که صاحب مجمل یاد کرده است پس دونوع دیکر است که نزدیکتر است یکی آنکه صاحب طالع در عاشر افتد وصاحب عاشر در طالع ونوعی دیکر ان است که کوکبی در وتدی باشد وان وتد خانه یا شرف اوباشد وکوکبی دیکر را بیند که ان کوکب هم در وتد وی باشد وان خانه یا شرف اوباشد واین کمال قوت بود ودلیل سعادتهای بزرگ وحکم سلطنت باشد وسعادتهای داخلی وخارجی واین دستوریه است این همه منقول است از شجره ثمره.)
التهانوی، محمد علی، کشاف إصطلاحات الفنون والعلوم، ج۱، المأخوذ من عنوان «الإتصال» ص۹۲- ۹۶.
