الموضوع
احفظ هذه المقالة بتنسيق PDF
الموضوع في إصطلاح
الفلسفي هو عبارة عن
المحلّ الذّي مستغني فی قوامه عن
الحالّ فیه، فهو
المحلّ القریب الّذی یقوم بنفسه، لا بتقویم الشّیء
المحال فیه کاللّون فی
الانسان، بل فی
الجسم.
انّ
الفلاسفة لمّا وجدوا الاجسام یوضع بعضها و یحمل علیها البعض نقلوا هذا المعنی الی صناعتهم، فسمّوا
الجوهر موضوعا، و ما یطرا علیه من
الاعراض محمولات.
هو الشّیء الحامل للصّفات و الاحوال المختلفة، مثل الماء للجمود و الغلیان، و الخشب للکرسیّة و البابیّة.
هو الشّیء الحامل للصّفات و الاحوال المختلفة.
کلّ شیء من شانه ان یکون له کمال ما و قد کان له. هو
موضوع لکلّ محلّ متقوّم بذاته مقوّم لما یحلّ فیه، کما یقال:
هیولی للمحلّ الغیر المتقوّم بذاته، بل بما یحلّه. معنی یحکم علیه بسلب او
ایجاب.
یعنی به ما صار بنفسه و نوعیّته قائما، ثمّ صار سببا لان یقوم به شیء فیه لیس کجزء منه.
المحلّ القریب الّذی یقوم بنفسه، لا بتقویم الشّیء
المحال فیه کاللّون فی
الانسان، بل فی
الجسم.
هو الّذی یتقوّم بنفسه.
هو الّذی یتقوّم بنفسه دون المعنی الحالّ فیه.
یقال علی الشّیء الّذی هو محلّ قابل للاحوال المتبدّلة. و للاعراض المختلفة فی
الکون و
الفساد و التّغیر و الاستحالة... فما جری مجری اللّوح للکتابة یسمّی محلّا و موضوعا.
الموادّ صنفان: صنف موضوع للتّغیّر الّذی یکون فی
الجوهر، و هو اخصّ باسم
المادّة، و صنف موضوع لسائر التّغایر الاخر، و هذا یخصّ فی الاکثر باسم
الموضوع.
العلل امّا علل لماهیّة الشّیء، او علل لوجوده. و الاولی تنقسم الی ما یکون به الشّیء بالقوّة، و هو
المادّة و الی ما یکون به الشّیء
بالفعل و هو
الصّورة، و الثّانیة تنقسم الی ما یکون علّة بمقارنة الذّات او بمباینتها. و الاوّل هو الموضوع، و...
«الموضوع» و «المکان»، اسمان مترادفان و هما عند الشّیخ عبارتان عن السّطح الباطن لجسم محیط بالجسم ذی
المکان، و یماسّه بذلک
السّطح.
ان کان المحلّ مستغنیا فی قوامه عن
الحالّ فیه، فانّا نسمّیه موضوعا له.
بموضوع، محلی میخواهند که مستغنی باشد به قوام خود از چیزی که در او
حالّ شود.( یراد من الموضوع المحلّ المستغنی عن الحالّ فیه لاجل قوامه بنفسه).
علّت ناقصه منقسم میشود به آن که جزئی باشد از معلول و به آن که جزئی نباشد... و آنچه جزء نیست از آن یا ما به المعلول است و آن فاعل است، یا ما لاجله المعلول است، و آن غایت است. یا ما فیه المعلول، و آن موضوع است. -
العلّة النّاقصة تنقسم الی قسمین: ما هی جزء من
المعلول، و ما لیست بجزء منه... و الّتی لیست جزءا منه فامّا تکون ما منه
المعلول و هو
الفاعل، و امّا تکون ما لاجله المعلول و هی
الغایة، و امّا تکون ما فیه
المعلول، و هی الموضوع).
ان کان
المحل غنیّا عن
الحالّ فیه مطلقا سمّی موضوعا.
هو المحل المستغنی عن الحالّ متقوّما بنفسه لا به.
العلّة ما یتوقّف علیه وجود الشّیء و هو امّا ان لا یحتاج الشیء الی غیره و هو
العلّة التّامّة، او یحتاج و هو مستحیل ان یکون نفسه، بل امّا داخل فیه او خارج عنه... و الخارج امّا ان یکون ما فیه وجود الشّیء و هو
الموضوع...
ان کان المحلّ غنیّا عنهما الامرین، ای عن الحالّ فیه مطلقا، ای من جمیع الوجوه یسمّی موضوعا.
المحل امّا ان یکون مستغنیا عن
الحال حقیقة و تشخّصا،
ماهیّة و وجودا فیسمّی باسم
الموضوع عند الکلّ.
عبارت است از محلی که محتاج نباشد در وجود بحالّ خود.
مجمع البحوث الإسلامیة، شرح المصطلحات الفلسفیة، المأخوذ من عنوان «الموضوع» ج۱، ص۳۹۷- ۳۹۸.